Droga do powstania instytucji Rzecznika Praw Pacjenta rozpoczęła się w styczniu 2008 r., kiedy to w wyniku analiz i rekomendacji powstała potrzeba instytucjonalizacji praw pacjenta oraz utworzenie organu reprezentującego pacjenta i stojącego na straży jego praw.
W wyniku prac nad ustawą o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw Pacjenta, 6 listopada 2008 r. Sejm RP uchwalił ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, wchodzącą w skład tzw. pakietu ustaw zdrowotnych, których celem była reforma systemu ochrony zdrowia.
Uchwalenie ustawy było dowodem wsparcia pacjentów oraz potrzeby uregulowania przysługujących im praw. W połowie 2009 r. ustawa weszła w życie, tym samym został ustanowiony Rzecznik Praw Pacjenta i katalog praw pacjenta. Z dniem 2 października 2009 r. powołano pierwszego Rzecznika Praw Pacjenta – Panią Krystynę Barbarę Kozłowską, która pełniła obowiązki Rzecznika do 27 października 2017 r.
Z dniem 30 października 2017 r. Prezes Rady Ministrów powołał na stanowisko Rzecznika Praw Pacjenta Pana Bartłomieja Chmielowca, który pełni tę zaszczytną funkcję do dnia dzisiejszego.
Od dnia wejścia w życie ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta była wielokrotnie nowelizowana. Stosowanie ustawy pokazało jakie obszary i kwestie związane z ochroną praw pacjenta wymagają uwagi i doprecyzowania. Pojawiają się kolejne pomysły i propozycje zmian, które mają jeszcze skuteczniej zagwarantować bezpieczeństwo pacjentów w Polsce.
Setki tysięcy spraw, z którymi zgłaszali się pacjenci od momentu powołania urzędu Rzecznika pokazały jak potrzebna jest to instytucja. Przez lata Rzecznik stał się ostoją dla pacjentów szukających pomocy i wsparcia. Rzecznik dąży do tego, by każdy pacjent w Polsce był właściwie traktowany, codzienną pracą walczy o to, by prawa pacjenta były przestrzegane. Każdego dnia za pośrednictwem bezpłatnej infolinii Rzecznika Praw Pacjenta udzielanych jest kilkaset porad. Codziennie Rzecznik Praw Pacjenta wszczyna postępowania wyjaśniające, wydaje decyzje w sprawach indywidualnych oraz zbiorowych, a podlegli mu Rzecznicy Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego przemierzają korytarze oddziałów psychiatrycznych niosąc pomoc pacjentom wymagającym szczególnej opieki.
Doświadczenia ostatnich 10 lat wskazują na potrzebę dalszego rozwoju instytucji Rzecznika Praw Pacjenta. System ochrony zdrowia w Polsce wymaga nieustannej analizy i doskonalenia oraz długofalowej strategii rozwoju. Rzecznik stoi na straży, by prawo do ochrony zdrowia każdego polskiego obywatela było przestrzegane, niezależnie od jego sytuacji materialnej, poglądów politycznych czy ideologicznych. Ochrona zdrowia jest inwestycją, która długofalowo wpłynie na podniesienie komfortu życia obywateli.